พิจารณาก่อนแล้วจึงทำ

พิจารณาก่อนแล้วจึงทำ หรือใคร่ครวญก่อนแล้วจึงทำ

นี้เป็นพุทธศาสนาภาษิตที่ผู้ปรารถนาความสามัคคีพึงน้อมนำไปปฏิบัติตาม

พิจารณาก่อนแล้วจึงทำ หรือใคร่ครวญก่อนแล้วจึงทำ

ทำในที่นี้หมายถึง การกระทำทั้งทางกาย ทั้งทางวาจาและทั้งทางใจ

คือจะทำอะไรก็ตาม จะพูดอะไรก็ตาม จะคิดอะไรก็ตาม

พึงพิจารณาใคร่ครวญเสียก่อน

อย่าทำ อย่าพูด อย่าคิด โดยไม่พิจารณาใคร่ครวญให้รอบคอบด้วยดี

เพราะการทำ การพูด การคิดโดยไม่พิจารณาใคร่ครวญให้รอบคอบด้วยดี

เพราะการทำ การพูด การคิดโดยไม่พิจารณาใคร่ครวญให้รอบคอบ

ย่อมเกิดความผิดพลาด

อันจะให้ผลที่ไม่ดี ที่เป็นภัย ที่เป็นโทษได้โดยง่าย

นี้มีตัวอย่างปรากฏให้เห็นอยู่แล้วเสมอ ทั้งในอดีต ทั้งในปัจจุบัน

ทั้งที่เป็นเรื่องของตนเอง และทั้งที่เป็นเรื่องของคนอื่น

แต่แม้กระนั้นส่วนมากก็ไม่เห็นโทษของการไม่พิจารณาก่อนแล้วทำ

ยังมักพากันทำไปตามอำนาจความปรารถนาพอใจชั่วแล่น

ความเสียหายอันเกิดจากการทำเช่นนี้มักจะเกิดขึ้นอยู่เป็นอันมาก และเสมอ

การพิจารณาหรือการใคร่ครวญ คือการใช้สติปัญญาดูเหตุดูผลให้รอบคอบ

ทำอย่างไรจะให้ผลดี ทำอย่างไรจะให้ผลเสีย

พิจารณาใคร่ครวญให้รอบคอบจริงๆ เมื่อแน่ใจแล้วว่าทำเช่นใดจึงจะได้ผลดี

จึงทำเช่นนั้น เมื่อไม่แน่ใจ พึงใช้สติปัญญาหลีกเลี่ยงเสีย อย่าทำ

นอกเสียจากว่าจะปรารถนาให้ผลร้ายเกิดขึ้น

ซึ่งความปรารถนาหรือความมุ่งตั้งใจเช่นนั้นเป็นเหตุไม่ดี

เป็นกรรมทางใจที่ไม่ดี ดังนั้นผลที่ไม่ดีที่จะเกิดขึ้นจึงจะเป็นของผู้อื่นก็หาไม่

จะต้องเป็นของผู้ทำกรรมไม่ดีนั้นเอง

เพราะกรรมนั้นย่อมให้ผลแก่ผู้กระทำแน่นอนเสมอไป

ผู้ไม่ทำกรรมใดไว้จะได้รับผลของกรรมนั้นหามีไม่

ผู้มาบริหารจิตพึงอบรมจิตใจให้เชื่อมั่นในสัจจะนี้

แล้วผลดีที่จะเกิดตามมาจักเป็นของตนเองก่อนผู้อื่น

ปุถุชนหรือสามัญชนย่อมยังยินดีในลาภ ยศ สรรเสริญ สุข

อันเป็นโลกธรรม ฝ่ายที่น่ายินดีพอใจ

แต่ถ้าความปรารถนายินดีในโลกธรรมดังกล่าวแรงเกินขอบเขตไป

ก็จะทำให้ไปตัดรอนความแรงแห่งแสงสว่างของปัญญาให้ลดน้อยลง

จนถึงทำให้มืดมิดไปได้ในบางเวลา

และเมื่อปัญญาอ่อนแสงลง

ก็มีปัญญาน้อยหรือไม่มีปัญญาเลยที่จะพิจารณาใคร่ครวญก่อนจะทำสิ่งทั้งปวง

การกระทำสิ่งทั้งปวงจึงเกิดโทษได้ง่าย

ดังนั้น แทนที่จะได้รับโลกธรรมส่วนที่ไม่ดีไม่น่าปรารถนาพอใจ

ผู้ที่มุ่งปรารถนาแรงเกินไปจึงมักไปได้รับโลกธรรมส่วนที่ไม่ดี

ที่ไม่น่าปรารถนาพอใจเสียเป็นส่วนมาก

นี้เป็นเพราะขาดปัญญาที่จะนำมาใช้พิจารณาใคร่ครวญก่อนทำการใดๆ นั่นเอง

ดังนั้นการมุ่งปรารถนาสิ่งหนึ่งสิ่งใดอย่างรุนแรงจึงมีโทษ

ทำให้สติปัญญาอ่อนลง และสติปัญญานั้นเป็นสิ่งจำเป็นทุกเมื่อของทุกคน

ขาดสติและปัญญาเสียแล้ว ความสมบูรณ์ทางจิตใจย่อมเกิดขึ้นไม่ได้

สิ่งหนึ่งที่ผู้บริหารจิตควรทำจึงต้องเป็นการอบรมจิตใจ

ให้สามารถควบคุมความปรารถนาต้องการให้อยู่ในขอบเขตที่สมควร

นั่นคือ อบรมจิตใจให้มีเวลาสงบไว้บ้างเสมอ

ไม่แล่นแรงไปในทางแสวงหา ลาภ ยศสรรเสริญ สุข ให้แก่ตนจนเกินไป

เตือนตนเองไว้ให้เสมอว่านั่นเป็นกิเลสและกิเลสนั้นมีน้อยเท่าใดให้คุณเท่านั้น

มีมากเท่าใดให้โทษเท่านั้น

ไม่มีผู้ใดหนีโทษของกิเลสในจิตใจตนเองพ้น

เพราะเมื่อกิเลสปรากฏออกมาในการพูดการทำเพียงใด

ก็จะรับเอาทุกข์โทษเข้าไปใส่ตนเพียงนั้น กิเลสมากปัญญาก็น้อย

เหตุผลก็น้อย ความสามารถที่จะพิจารณาใคร่ครวญก็ต้องน้อยตามไปด้วย

ผู้ที่สามารถลดกิเลสในใจตนได้มากเพียงใด

แสงแห่งปัญญาของผู้นั้นย่อมสว่างไสวขึ้นเพียงนั้น

ย่อมสามารถน้อมนำพุทธศาสนภาษิตที่ว่า

พึงพิจารณาก่อนแล้วจึงนำไปปฏิบัติตาม

ให้เกิดความสวัสดีแก่ตนเองและผู้เกี่ยวข้องทั้งหลายได้เพียงนั้น

ที่มา… การบริหารทางจิต สำหรับผู้ใหญ่ (สมเด็จพระญาณสังวรฯ)